Ад чаго залежыць памер пенсіі і бальнічнага: папулярныя пытанні аб Фондзе сацабароны насельніцтва

Хто і ў якім памеры павінен выплачваць унёскі ў ФСАН?
Усе занятыя ў эканоміцы грамадзяне, а таксама іх працадаўцы. Калі гаворка пра работнікаў у найманні, то формула наступная: 1 працэнт утрымліваюць з зарплаты работніка, яшчэ 34 працэнты накіроўвае працадаўца. З іх 6 працэнтаў ідзе на сацыяльнае страхаванне, а 28 — на пенсіённае. Сваю частку адлічэнняў - 1 працэнт - кожны работнік можа бачыць у разліковым лістку.

Фізасобы, якія самастойна ажыццяўляюць прадпрымальніцкую і іншую дзейнасць, выплачваюць узносы самі за сябе. Зрабіць яны гэта абавязаны да 1 сакавіка - за мінулы каляндарны год. І тут сам плацельшчык вырашае, з якой сумы ён будзе выплачваць узносы - з фактычнага даходу або з мінімальнай заработнай платы па краіне. Але калі жадаецца, можна плаціць і больш.

Калі ў індывідуальнага прадпрымальніка ёсць наёмныя работнікі, то ён для іх з'яўляецца работадаўцам і абавязаны выплачваць за кожнага 35 працэнтаў штомесяц на працягу года (паўтаруся, з іх 1 працэнт утрымліваецца з заработнай платы самога работніка). А вось у адносінах да сябе самога ён мае права рабіць страхавыя адлічэнні як штомесяц, так і па выніку года адным плацяжом, які ўносіцца ў ФСАН да 1 сакавіка.

З 2023 года ў Беларусі быў укаранёны падатак на прафесійны даход. Ён уключае і падаткі, і страхавыя ўзносы на будучую пенсію. Па заканчэнні каляндарнага месяца фізічная асоба накіроўвае 10 працэнтаў ад свайго даходу (для працуючых з юрыдычнымі асобамі падатак можа дасягаць 20 працэнтаў) у падатковую, а адтуль частку (6 працэнтаў з 10 або 12 з 20) пераводзяць у ФСАН. Па заканчэнні каляндарнага года (да 1 красавіка) сумы сродкаў, якія паступілі на пенсіённае страхаванне, адбіваюцца на індывідуальным асабовым рахунку чалавека і ў далейшым будуць улічвацца пры вызначэнні памеру пенсіі.

З 1 кастрычніка мінулага года абавязак выплачваць узносы на пенсіённае страхаванне з'явіўся і ў плацельшчыкаў адзінага падатку, рамеснага збору і збору ў сферы агра- і экатурызму. Яны павінны аплаціць страхавыя ўзносы ў памеры 29 працэнтаў ад мінімальнай заработнай платы за ўвесь перыяд іх уключэння ў рэестр малога і сярэдняга прадпрымальніцтва.
Якая адказнасць прадугледжана для тых, хто ўхіляецца ад выплаты страхавых узносаў?
У першую чаргу адміністрацыйная. У адносінах да службовых або ўпаўнаважаных асоб можа быць накладзены штраф да 20 базавых велічынь (да 840 рублёў).

З 2021 года адказнасць стала больш жорсткай. Дзяржорганы сталі актыўна змагацца з заробкам у канверце. За нявыплату ўзносаў у бюджэт фонду можа пагражаць крымінальная адказнасць. Гаворка ідзе аб выпадках шэрай занятасці. Або калі ўнёскі выплачваюцца толькі з мінімальнай сумы, налічанай працаўніку, а ўсё, што звыш, аддаюць у канверце. Такім чынам працадаўца "эканоміць" 35 працэнтаў за кошт нявыплачаных узносаў, а чалавек губляе як пенсійныя, так і сацыяльныя правы.

Калі сума наўмысна нявыплачаных узносаў складае да 2,5 тысячы базавых велічынь, прадугледжаны да трох гадоў пазбаўлення волі, штраф або забарона на заняцце пэўных пасад. Пры асабліва буйным памеры, гэта значыць 5 і больш за тысячу базавых велічынь, парушальніку пагражае пазбаўленне волі да сямі гадоў.
Як праверыць, ці выплачвае працадаўца ўзносы?
У лютым 2023 года ў Беларусі запусцілі мабільны дадатак ФСАН. Спампавалі яго ўжо паўтара мільёна грамадзян, актыўна ім карыстаецца трэць. Дзякуючы гэтаму сэрвісу можна ўвесь час адсочваць, як адлічвае ўнёскі працадаўца. Спачатку глядзім у свой разлікавік. У графе ўтрыманняў бачым суму, якая складае 1 працэнт зарплаты, і памнажаем яе на 35 - такі аб'ём сродкаў павінен паступіць у ФСАН ад вашага працадаўцы. У дадатку адлюстроўваецца інфармацыя па кожным месяцы.
Хто нясе адказнасць за своечасовасць і паўнату выплаты ўзносаў?
Працадаўца. А калі гаворка ідзе пра чалавека, які самастойна вядзе прадпрымальніцкую ці іншую дзейнасць, то ён сам. Кантроль за своечасовасцю паступлення ўзносаў і іх паўнатой ажыццяўляе ФСАН.
Ці магчымая сітуацыя, калі цяжарная жанчына сыходзіць у дэкрэт, а ёй не даюць дапамогі, бо яна не плаціла страхавыя ўнёскі?
Пры нараджэнні дзіцяці маці атрымлівае ад дзяржавы цэлы комплекс дапамог. Незалежна ад занятасці выплачваюцца аднаразовая дапамога на нараджэнне дзіцяці, дапамога жанчынам, якія сталі на ўлік у арганізацыях аховы здароўя да 12-тыднёвага тэрміну цяжарнасці, дапамога па догляду дзіцяці ва ўзросце да 3 гадоў (калі ў сям'і больш за адно дзіця, то выплачваецца яшчэ адна дапамога па догляду за дзіцем 3) ва ўзросце.

З улікам занятасці мам дапаможнікі выплачваюцца з розных крыніц. Для працуючых - са сродкаў бюджэту фонду, для непрацуючых (калі, дапусцім, гэта студэнтка) - з рэспубліканскага бюджэту. Але без дзіцячай дапамогі жанчына ў любым выпадку не застанецца.
Ці можна паўплываць на суму пенсіённых выплат?
Такая магчымасць ёсць у тых, хто працуе па працоўных (альбо грамадзянска-прававых) дагаворах. У краіне дзейнічае механізм дадатковай назапашвальнай пенсіі з удзелам дзяржавы. Па-народнаму - праграма "тры плюс тры". Страхавая кампанія «Стравіта» адкрывае на работніка імянны асабовы рахунак, на якім згодна з заключаным дагаворам назапашваецца і капіталізуецца другая пенсія. Туды пералічваецца працэнт зарплаты згодна з выбраным тарыфам (ад 1 да 10) і столькі ж, але не больш за 3 працэнты накіроўвае працадаўца. Прычым працадаўца не адлічвае дадатковую суму, а перанакіроўвае частку з тых 29 працэнтаў узносаў, якія ідуць у фонд на пенсіённае страхаванне.

Такім чынам, некаторыя адлічэнні ідуць не ў "агульную пенсійную скарбонку", а на імянны асабовы рахунак работніка. І ў выніку даход у старасці будзе істотна вышэйшы. Адзначым, што зніжэнне сумы паступаючых узносаў "у агульную скарбонку" ніяк не паўплывае на памер класічнай працоўнай пенсіі для ўдзельніка сістэмы "тры плюс тры".
Ці хапае ў ФСАН сродкаў?
На працягу некалькіх апошніх гадоў бюджэт фонду выконваецца з прафіцытам. Кажучы простай мовай, грошай у нашай фінансавай скарбонцы больш, чым патрабуецца. І дзякуючы гэтаму рытмічна падвышаюцца сацыяльныя выплаты. У мінулым годзе, напрыклад, пенсіі павысілі двойчы: на 10 працэнтаў з 1 лютага і на 5 - з 1 кастрычніка. На старце бягучага года з 1 лютага яны выраслі яшчэ на 10 працэнтаў.
На што марнуюцца сродкі ФСАН?
Галоўным чынам каля 80 працэнтаў расходаў накіроўваецца на фінансаванне пенсій — у нашай краіне іх атрымліваюць больш за 2,4 млн. чалавек.
У гэтым годзе на пенсійныя выплаты запланавана накіраваць на 3,3 млрд рублёў больш, чым у мінулым: агульны аб'ём фінансавання складзе 25,8 млрд рублёў. Каля 19 працэнтаў, ці 6 млрд рублёў, пойдзе на выплату 11 відаў дапамог: 60 працэнтаў — сем'ям з дзецьмі, 37 працэнтаў — на бальнічныя. Ні на што іншае сродкі накіроўваць нельга.
Згодна з прынцыпам сацыяльнай справядлівасці сродкамі фонду карыстаюцца толькі тыя, хто выплачваў страхавыя ўзносы. Грошы не накіроўваюцца на грамадзян, якія не былі ўдзельнікамі сыстэмы дзяржаўнага сацыяльнага страхаваньня. Але калі чалавек не працаваў, яму з пэўнага ўзросту (агульнаўстаноўлены пенсіённы ўзрост плюс два гады) належыць сацыяльная пенсія.

Добрасумленным працаўнікам-плацельшчыкам можа быць крыўдна, што пералічанае імі і іх працадаўцамі траціцца на тых, хто ні рубля не ўнёс у агульную скарбонку дзяржстрахавання. Аналагічная сітуацыя з маладымі мамамі, якія не працавалі, але ім пакладзена дапамога па доглядзе за дзіцем. Але турбавацца не варта. На гэтыя катэгорыі атрымальнікаў пенсій і дапамог у даходнай частцы бюджэту фонду прадугледжаны субвенцыі з рэспубліканскага бюджэту.

Што рабіць, калі лічбы падазрона малыя?
Для пачатку пагутарыце з працадаўцам. Калі перамовы нічога не далі, работнік мае права звярнуцца ў органы ФСАН з пытаннем, чаму ў яго індывідуальным асабістым рахунку адлюстроўваецца недакладная інфармацыя. Дарэчы, работнік не нясе адказнасці за непаўнату выплаты ўзносаў. Нават калі ён быў у курсе, што атрымлівае заробак у канверце.
Ці можна паўплываць на суму пенсіённых выплат?
Такая магчымасць ёсць у тых, хто працуе па працоўных (альбо грамадзянска-прававых) дагаворах. У краіне дзейнічае механізм дадатковай назапашвальнай пенсіі з удзелам дзяржавы. Па-народнаму - праграма "тры плюс тры". Страхавая кампанія «Стравіта» адкрывае на работніка імянны асабовы рахунак, на якім згодна з заключаным дагаворам назапашваецца і капіталізуецца другая пенсія. Туды пералічваецца працэнт зарплаты згодна з выбраным тарыфам (ад 1 да 10) і столькі ж, але не больш за 3 працэнты накіроўвае працадаўца. Прычым працадаўца не адлічвае дадатковую суму, а перанакіроўвае частку з тых 29 працэнтаў узносаў, якія ідуць у фонд на пенсіённае страхаванне.

Такім чынам, некаторыя адлічэнні ідуць не ў "агульную пенсійную скарбонку", а на імянны асабовы рахунак работніка. І ў выніку даход у старасці будзе істотна вышэйшы. Адзначым, што зніжэнне сумы паступаючых узносаў "у агульную скарбонку" ніяк не паўплывае на памер класічнай працоўнай пенсіі для ўдзельніка сістэмы "тры плюс тры".

Якія менавіта дадзеныя дае працадаўца аб сваіх работніках у ФСАН?
Ключавая задача - у электронным выглядзе ўлічваць звесткі аб працоўнай дзейнасці і заробку чалавека, якія неабходныя для прызначэння пенсіі. У апошнія пяць гадоў ФСАН вядзе ўлік пашыраных даных аб працоўнай дзейнасці. Яны ўключаюць таксама найменні прафесій і пасад, рэквізіты загадаў, на падставе якіх чалавек прыняты на працу. Калі ён звольнены, таксама фіксуюцца падставы звальнення, па якім артыкуле. І гэтая інфармацыя паступае практычна ў рэжыме рэальнага часу.

Калі чалавек знаходзіцца ў працоўных адносінах, у фонд паступае інфармацыя аб яго заробку і налічаных страхавых узносах чатыры разы на год, штоквартальна. На яе падставе разлічваецца сярэднядзённы заробак для выплаты дапамог, а ў далейшым - індывідуальны каэфіцыент заробку для пенсіі.
Калі чалавек працаваў усё жыццё на палове стаўкі ці менш, якія могуць быць негатыўныя наступствы?
Поўная занятасць мае на ўвазе, што вы атрымліваеце заработную плату не ніжэй за мінімальную па краіне — сёння гэта 726 рублёў. Калі выплачваеце ўзносы ад паловы гэтай сумы, узнікаюць рызыкі фінансавых страт пры аплаце бальнічных. Так, у выпадку бальнічнага чалавеку пакрыюць суму дапамогі па непрацаздольнасці з фактычнага заробку, без прывязкі да мінімальнай заработнай платы. Нізкі заробак - нізкі ўзровень дапамогі.

Ёсць і пенсійная рызыка. Чалавек можа не назапасіць страхавога стажу да моманту дасягнення ўзросту выхаду на заслужаны адпачынак. Адзін месяц выплаты ўзносаў ад мінімальнай зарплаты роўны месяцу страхавога стажу. Калі ўзносы ў два разы меншыя — адпаведна, і стаж напалову меншы.
Для прызначэння пенсіі трэба як мінімум 20 гадоў страхавога стажу, а «палстаўочніку» трэба працаваць усе 40 гадоў, каб атрымаць права на працоўную пенсію.
Ну і не варта забываць, што будучая пенсія залежыць ад індывідуальнага каэфіцыента заробку. Калі ён быў невысокі, то і пенсія будзе адпаведная.

З якой мэтай збіраецца інфармацыя аб працаўніках?
У першую чаргу - каб у выніку цалкам адмовіцца ад папяровага дакументазвароту і пазбавіць чалавека ад неабходнасці пацвярджаць свой заробак пры прызначэнні пенсіі.

Са студзеня 2024 года даныя персаніфікаванага ўліку выкарыстоўваюцца для аднаўлення дубліката працоўнай кніжкі. Назапашаныя ў ФСАН у лічбавым выглядзе звесткі дазваляюць выключыць выпадкі, калі чалавек наўмысна губляе працоўную кніжку, каб, напрыклад, схаваць тое, што быў звольнены па неспрыяльным артыкуле. Па запыце арганізацыі ў ФСАН дадуць усе дадзеныя.

Дарэчы, дублікат працоўнай кніжкі сёння вельмі запатрабаваны. За мінулы год такіх зваротаў было 15 тысяч.
Электронная база
З 2003 года ў ФСАН адкрыта 8400000 электронных асабовых рахункаў

Штогод інфармацыя папаўняецца ў адносінах да 4,5 млн грамадзян. Гэта не толькі тыя беларусы, якія знаходзяцца ў працоўных адносінах па працоўных дагаворах, але і тыя, хто працуе па грамадзянска-прававых дагаворах. Бачны перыяд работы і сумы ўзнагарод, з якіх былі налічаны і выплачаны страхавыя ўзносы.

Суб'екты аддачы

99 працэнтаў плацельшчыкаў узносаў — арганізацыі, якія маюць наёмных работнікаў. Такіх арганізацый крыху больш за 253 тысячы. Фізасоб, якія самастойна выплачваюць узносы ў бюджэт фонду, звы і, ш 485 тысяч, і іх колькасць расце. У мінулым годзе ад гэтых грамадзян паступіла каля 250 млн рублёў.